Onderstaande cijfers illustreren de omvang van het gebruik van benzodiazepines en Z-drugs in België. Hoewel het gebruik de laatste tien jaar is gedaald, blijft het onrustwekkend hoog.
Onderstaande cijfers doen vermoeden dat het gebruik te vaak wordt verlengd, ondanks de risico’s en de aanbevelingen om het te beperken in de tijd. En hoewel het gebruik van benzodiazepines en Z-drugs daalt, merken we tegelijkertijd een stijging van andere types behandelingen, zoals antidepressiva op basis van trazodon of producten op basis van planten of melatonine.
Algemene trend van voorschriftplichtige slaap- en kalmeermiddelen
- In 2022 namen meer dan 2 miljoen Belgen een slaap- of kalmeermiddel. Dat is 1 Belg op 5.
- Het gebruik in DDD* daalt met ongeveer 3% per jaar. In 2022 lag het gebruik 22% lager dan in 2014.
- Ook het aantal unieke patiënten neemt jaar na jaar af. Het aantal patiënten dat slaap- of kalmeermiddelen nam lag in 2022 11% lager dan in 2018.
- De meest verkochte moleculen zijn alprazolam, zolpidem, lormetazepam, lorazepam en diazepam.
- Kortwerkende en middellangwerkende moleculen worden het meest verkocht, en zijn samen goed voor bijna 90% van het totaal aantal DDD verkocht in 2022.
* Onder DDD (Defined Daily Dose) wordt verstaan de veronderstelde gemiddelde onderhoudsdosis per dag voor een geneesmiddel gebruikt voor zijn belangrijkste indicatie bij volwassenen.
Trends in het gebruik van middelen op basis van planten en melatonine
- Het gebruik van producten op basis van melatonine en planten stijgt. Het aantal verkochte verpakkingen in de apotheek steeg van ongeveer 300.000 naar ongeveer 700.000 op tien jaar tijd*.
- Voor melatonine (Circadin® en generieken) neemt het aantal verpakkingen verkocht in de apotheek toe met ongeveer 9% per jaar. In 2022 lag het gebruik bijna 60% hoger dan in 2013.
* Dit is wellicht een onderschatting aangezien hier enkel gekeken werd naar de verkoop in apotheken.
Trends in het gebruik van trazodon*
- Het gebruik van trazodon stijgt. Het gebruik lag in 2022 zo’n 34% hoger dan in 2013: waar in 2013 het aantal DDD 18,6 miljoen betrof, was dit in 2022 24,8 miljoen.
- Het aantal unieke patiënten die behandeld werden met trazodon steeg van 263.914 in 2013 naar 355.292 in 2022.
- Het grootste aandeel van de patiënten die trazodon gebruiken bevinden zich in de categorie 45 – 64 jarigen.
* Antidepressivum vaak voorgeschreven in lage dosis voor slaapproblemen.
Wie schrijft slaap- en kalmeermiddelen voor?
- In 2022 werd 83% van de verkochte slaap- en kalmeermiddelen door een huisarts voorgeschreven, zo’n 6% werd voorgeschreven door een psychiater.
- In Vlaanderen en Wallonië wordt een behandeling doorgaans opgestart* door de huisarts (bij 80% van de patiënten in de steekproef) eerder dan door psychiaters en andere specialisten. In Brussel zien we een ander beeld. Daar wordt het eerste voorschrift iets vaker uitgeschreven door psychiaters en andere specialisten (37%) dan door huisartsen (63%).
* Opstart = geen voorschrift in de 12 maanden voorafgaand aan het meetpunt.
Wie gebruikt slaap- of kalmeermiddelen?
- Verhoudingsgewijs gebruiken vrouwen het meer dan mannen.
- Dit type van medicatie wordt het vaakst opgestart bij patiënten tussen 45 en 64 jaar oud. 30% van de patiënten is bij opstart jonger dan 45 jaar.
Hoe worden slaap- en kalmeermiddelen gebruikt?
- In 2022 kreeg 33% van de patiënten één verpakking voorgeschreven door zijn arts. Dat wil zeggen dat 2/3de van de patiënten twee of meer verpakkingen kocht. Deze verdeling bleef de afgelopen 5 jaar stabiel.
- Voor de periode van januari 2018 tot juni 2023 stellen we vast dat in de loop van de eerste 12 maanden na de opstart, patiënten gemiddeld 124 DDD namen. De mediaan lag op 29 DDD.
- Wanneer we de patiënten die starten met een behandeling gedurende een periode van 12 maanden volgen, blijkt het grootste deel (77%) ‘lichte gebruikers’ te zijn. Dat wil zeggen dat zij minder dan 100 DDD/jaar gebruiken.
- Sommige patiënten nemen verschillende benzodiazepines tegelijkertijd. In 2022 gebruikten 15% van de patiënten gelijktijdig twee of meer slaap- of kalmeermiddelen. In 2022 nam 26% van de patiënten die behandeld werden met één type slaap- of kalmeermiddel ook een ander psychofarmacon zoals een antidepressivum, psychostimulantium of een antipsychoticum binnen dat jaar.
Hoe frequent worden kleine verpakkingen van 7 of 10 tabletten slaap- en kalmeermiddelen gebruikt?
- Zolpidem is één van de moleculen die het frequentst voorgeschreven worden in België. Dit geneesmiddel is beschikbaar op de Belgische markt in kleine verpakkingen van 7 of 10 tabletten. In 2022 vertegenwoordigden deze kleine verpakkingen minder dan 1% van alle verkochte verpakkingen.
- Aan slechts 6% van alle patiënten die in 2022 een behandeling met zolpidem opstartten werd een kleine verpakking voorgeschreven.
Bron en methodologie
Bovenstaande gegevens zijn gebaseerd op een interne analyse door de FOD Volksgezondheid van data uit volgende bronnen:
- Farmanet, RIZIV (enkel trazodon-gegevens).
- IQVIA Belgium LMPB (Le Marché Pharmaceutique Belge) Offtake - National Sell Out Audit for registered products for the period 2012-2022;
- IQVIA Belgium OTC (Over-The-Counter) Offtake – National Sell Out Audit for Over-The-Counter products for the period 2012-2022
- IQVIA Belgium LRx – Regional Sell Out Patient data for the period 2018-2022, in each case reflecting estimates of real-world activity.
Voor het opvolgen van de evolutie in verbruikte doseereenheden of verpakkingen van de slaap- en kalmeermiddelen is de bron IQVIA data, meer bepaald de audit Le Marché Pharmaceutique Belge (LMPB)-Offtake. Deze data zijn de selling out data (in een voor het publiek toegankelijke apotheek afgeleverd aan een patiënt) en worden verzameld via een panel dat bestaat uit 62% van de Belgische apotheken (gelijkmatig verdeeld over het Belgisch grondgebied).
Voor het opvolgen van de evolutie in aantal patiënten die slaap- en kalmeermiddelen gebruiken is de bron IQVIA data, meer bepaald de LRx data. Deze data zijn selling out data in een voor het publiek toegankelijke apotheek afgeleverd aan een patiënt en worden verzameld via een panel dat 33% van de verkochte verpakkingen dekt.
De moleculen opgenomen in de IQVIA-studie zijn: alprazolam; bromazepam; clobazam; clotiazepam; diazepam; ethylloflazepaat; lorazepam; nordazepam; oxazepam; prazepam; brotizolam; flunitrazepam; flurazepam; loprazolam; lormetazepam; nitrazepam; triazolam; zolpidem; zopiclone. Voor de analyses op niveau van de patiënt werd eveneens clonazepam opgenomen in de berekeningen.
Voor de vergelijking met de geregistreerde en niet-geregistreerde producten op basis van planten of melatonine werden alle producten opgenomen die op dat ogenblik beschikbaar waren op de Belgische markt.